İlhâmât ve Taglîtât İlhamlar ve Ayartmalar_{İnsan Ne Başka İnsana Ne De Kendine Benzer}

Ahmed Midhat'ın İlhâmât ve Taglîtât - İlhamlar ve Ayartmalar adını taşıyan bu eseri Batı'da felsefecilerin daha çok da psikoloji çevrelerinin insan çözümlemelerine bir cevap niteliğindedir. Wilhelm Wundt Leipzig'de bir laboratuar kurup psikoloji dalını yöntem bakımından tıpkı fizyoloji, biyoloji, fizik gibi bilim dallarına yakınlaştırması psikolojiye hem bilimsel bir değer kattı hem de onu aydınlar arasında gündeme getirdi. Wilhelm Wundt'un psikoloji laboratuarını açtığı tarihler ile Ahmet Midhat'ın kaleme aldığı ilk psikoloji eseri Nevm ve Halat-ı Nevm (1881) ile daha sonra kaleme aldığı İlhâmât ve Taglîtât'ı (1885) yayımladığı tarihler birbirleriyle örtüşmektedir. Bu durum bize dönemin entelektüel ikliminin ne kadar canlı olduğunu, Ahmed Midhat gibi aydınların dünyayı oldukça yakından takip edip Batı'yı taklit etme kolaycılığına düşmediklerini de göstermektedir.

İlhamlar ve Yanılgılar, insanın gelişimsel özellikleri, insanın ne kendine ne de başkalarına benzememezliği, insanda esas olan iyilik hâlinin kökeni, eğitim (terbiye), insanın insan olma arayışı gibi bir çok konuyu içermektedir. Özellikle günümüz psikoloji ekollerinin çabalarının yoğunlaştığı önemli konulardan olan insanların iyi olma, kendilerini iyi hissetme düzeylerinin artırılması, yaşadıklarıyla baş etme becerilerinin güçlendirilmesi ve öz düzenleme yeteneklerinin nasıl geliştirileceği tartışmaları oluşturmaktadır. Ahmed Midhat, erken bir dönemde bu eserinde, günümüz psikolojisinin bu konularını da tartışmaktadır.