Osmanlı'da Sosyal Sınıf Ve Kimlikler

"Batı dünyasında en eski üniversite olarak bilinen İtalya'daki Bologna
Üniversite Kütüphanesi muhteviyatı içinde 1658-1730 yılları arasında yaşamış
Bolognalı Oryantalist Luigi Fernando Marsigli'nin İslamî eserleri ihtiva eden
koleksiyonu arasında Türkçe el yazmaları ve tarihî vesikalar da bulunmaktadır.
Marsigli'nin Osmanlı coğrafyasından toplayıp da ilgili üniversitenin
kütüphanesine hediye ettiği Türkçe el yazmaları gibi nice gerçek kıymetten;
bazen Batılılar vasıtasıyla, bazen bir tesadüf neticesinde, bazen de Doç. Dr. Kudret
Altun gibi Türk dünyasına ait her türlü malzemeye aşkla bağlı nadir
araştırmacılarımız sayesinde ancak haberdar olabiliyoruz.
Elimizdeki bu kitap; bu kütüphaneden temin edilmiş bir albümün kopyası
üzerindeki etüdü ihtiva etmektedir. Marsigli'nin bizzat kendi azim, gayret ve ileri
görüşlülüğüyle ortaya çıkan eserinde, Osmanlı tebaasından olan çeşitli sosyal
tabakalara mensup erkek nüfusun başlık (sarık, destâr, kavuk, serpuş, türban)
çeşitleri itinalı bir biçimde resmedilmiş olarak verilmiştir. 83 varakta yer alan
toplam 218 adet resim, usta bir ressam tarafından çizilmiş olup; her resmin
yanında veya altında bu başlığı giyen zatın meslek grubu veya mensubiyet halkası
hakkında Türkçe ve eski İtalyanca (bir çeşit Latince) ile bilgi aktarılmıştır. Bu kısa
tanıtma yazıları; başlık sahibinin etnik, dinî, sosyal, kültürel, sivil, resmî, askerî ve
meslekî grubu ile ilgili bilgileri ihtiva eden kısa notlar şeklinde tertip edilmiştir.
Bu zengin başlık sayısı; Osmanlı Devleti'ndeki insan kaynaklarının ne ölçüde
farklı kimlik ve aidiyet taşıdığını ve cemiyet manzarasının ne ölçüde renkli ve
çeşitli bir tablo arz ettiğini göstermesi açısından da kayda değer bir özellik taşır.
Osmanlıdaki başlık çeşitleri ve modelleri hakkında bu kadar teferruatı içeren
ve resimli malumat veren başka herhangi bir kaynak mevcut bulunmamaktadır.
Ne yazık ki, medeniyetimizin yaşama pratikleri, örf ve âdetleri, sosyal nizamı, ilim
ve sanat birikimi hakkındaki tarihî ve etnografik pek çok bilgiyi Çin ve Bizans
kaynakları ile Batılı kalemlerden öğreniyoruz. Orta Çağ Türk dünyasını diğer
yabancı kaynakların yanı sıra Arap ve Avrupalı seyyahların satırlarından tanımak
durumunda kalıyoruz. Bu konudaki açıklarımız da; hem Marsigli'nin eserinin hem
de elimizdeki çalışmanın önemini artırmaktadır. Zira sadece bir başlık olmanın
çok ötesinde bir hüviyet belgesi yerine de geçen bu derli toplu koleksiyonun
ihtiva ettiği bilgi; bizler için yepyeni ve orijinal olmak özelliğini taşıyor
Prof. Dr. Belkıs Altuniş Gürsoy
Vatikan Eski Sefiresi
"Sarıklar, Serpuşlar" albümünün "oryantal" araştırmaları için bir dönüm noktası
olduğunu yazan Macheva,
Turcica et Islamica
adlı dergide yayımlanan
makalesinde katalogla ilgili olarak şunları aktarır:
"Türklerin sosyal sınıflarını ve bu sosyal sınıfların dışarıya çıkarken ve toplum
içinde giymek (takmak) zorunda oldukları sarıkları anlatan en kıymetli belge
niteliğinde bir eserdir. Bu albümle, Türklerin sosyal sınıflar açısından ne kadar
çeşitli ve zengin olduğunu anlıyoruz" (Machaeva, Turcica et Islamica, 2005: 409).